Bütün hamdler hamde lâyık yegâne Zât olup Kur'ân-ı Kerîm'inde Rasûl-ü Zîşân'ı hakkında:

﴿ وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوٰىۜ + اِنْ هُوَ اِلَّا وَحْيٌ يُوحٰىۙ ﴾

O nefsânî bir arzudan dolayı konuşmaz. O(nun söyledikleri), ancak (Allâh-u Te'âlâ tarafından Cebrâîl (Aleyhisselâm) vâsıtasıyla kendisine) vahyedilmekte olan bir vahiydir. (en-Necm Sûresi:3-4) buyuran Allâh-u Te'âlâ'ya mahsustur.

Sınırsız salât-ü selâmlar Ebû Bekre (Radıyallâhu Anh)dan mervî olan Vedâ Haccı'ndaki hutbesinin sonunda:

عَنْ أَب۪ي بَكْرَةَ رَضِيَ اللّٰهُ تَعَالٰى عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللّٰهِ صَلَّى اللّٰهُ تَعَالٰى عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «لِيُبَلِّغِ الشَّاهِدُ الْغَائِبَ، فَإِنَّ الشَّاهِدَ عَسٰى أَنْ يُبَلِّغَ مَنْ هُوَ أَوْعٰى لَهُ مِنْهُ.»

Burada hâzır bulunan(lar sözlerimi) burada olmayan(lar)a ulaştırsın. Zîrâ (burada) hâzır olan kişinin bunu daha iyi anlayan birine teblîğ etmesi (ulaştırması) umulur. (el-Buhârî, es-Sahîh, el-'Ilim:9, rakam:67, 1/37) buyuran Rasûlüllâh (Sallellâhu Aleyhi ve Sellem)e, Ehl-i Beyti'ne ve tüm sahâbesinin üzerine olsun.

Sahîh-i Buhârînin İlk Matbû Baskıları

Sahîh-i Buhârî İslâm tarihi boyunca üzerinde en çok çalışılan eserlerden biri olmuştur.

Kâtip Çelebi (Rahimehullâh), İmâm-ı Buhârî (Rahimehullâh)ın Sahîhi üzerine şerh, hâşiye, ta'lik, ihtisâr ve benzeri türden yapılmış 80'den fazla çalışmanın ismini vermektedir. Günümüzde yapılan yeni bir araştırmaya göre de Sahîh-i Buhârî hakkında muhtelif türde gerçekleştirilen çalışmaların sayısı yaklaşık beş yüzü bulmaktadır.

Bu şâheserin bu kadar ilgi görmesinde hiç şüphesiz İmâm-ı Buhârî (Rahimehullâh)ın, hadisleri kabulde gösterdiği hassâsiyet, tertîb ve tasnifteki muvaffakiyeti yanısıra İmâm-ı Buhârî (Rahimehullâh)ın ihlâs ve samîmiyetinin de önemli tesiri olmuştur.

Öne çıkan bu ve benzeri özellikleri sebebiyle Sahîh-i Buhârî zaman içinde Allâh-u Te'âlâ'nın kitabından sonra en sahîh kitap olarak bilcümle ulemâ nezdinde genel bir kabûle mazhar olmuştur.

Sahîh-i Buhârî târih boyunca birçok kere yazılmış, özellikle matbaanın İslâm dünyâsında yaygınlaşmaya başlaması ile birlikte mahtût nüshalar (yazma hâldeki çalışmalar) matbû neşirlere dönüşmüş ve ortaya birçok Sahîh-i Buhârî metni çıkmıştır.

Bunlar arasında dünyâ üzerindeki tam metinli ilk matbû nüsha kabul edilen Hindistanlı âlim Ahmed Alî es-Sehârenpûrî (Rahimehullâh)ın (ö. 1880) Delhi'de yaptığı 1851-1853 târihli hâşiyeli neşri ile Sultân 2.Abdülhamîd Hân'ın masrafını kendi özel hazînesinden karşılamak sûretiyle 1893-1895'te Mısır'da yaptırdığı Sahîh-i Buhârî neşri öne çıkmaktadır.

Sultân 2.Abdülhamîd Hân Neşri'nin Özellikleri

Sahîh-i Buhârînin en ilmî neşirlerinden birini teşkil eden Sultân 2.Abdülhamîd Hân neşri birçok yönden emsallerine üstünlük arz etmektedir. Neşrin en önemli özelliği Sahîh-i Buhârînin günümüze ulaşan en güvenilir ve ayrıntılı nüshası olan Yûnînî (Rahimehullâh)ın nüshasını esas almasıdır.

Sahîh-i Buhârînin yeni bir baskısını yapma fikrinin nasıl ortaya çıktığı belli olmamakla birlikte Sultân 2.Abdülhamîd Hân (Aleyhi'r-Rahmeti ve'l-Ğufrân)ın 1311 (1893) yılında bu yeni neşir için emir verdiği ve bu neşrin başta Yûnînî nüshası olmak üzere diğer mûteber nüshalara dayanılarak yapılmasını istediği kitabın mukaddimesinde belirtilmektedir. (el-Buhârî, Sahîhu'l-Buhârî, nşr.: Heyet, -Sultâniyye-, 1/3 -Mukaddime-)

Nitekim Sultân 2.Abdülhamîd Hân neşirde kullanılmak üzere el-Hizânetü'l-Mülûkiyyede (Saray Kütüphânesi'nde) bulunan yazma Yûnînî nüshasıyla diğer bâzı matbû nüshaları da Mısır'a göndermiştir.

Bunun üzerine kitabın tashîhi ile görevlendirilen ve Ezher ulemâsından oluşan bir heyet Ezher Şeyhi Hassûne en-Nevâvî (Rahimehullâh)ın başkanlığında yaptığı çalışmada İstanbul'dan gelenlere ilâve olarak Mısır'da bulunan bâzı mûteber nüshaları da dikkate almıştır.

Nihâyet bu heyet tashîh ve mukābele işlemini yaklaşık altı aylık bir sürede tamamlamış ve eser Bulak'taki Matba'a-i Emîriyye'de dokuz cilt (iki mücelled) hâlinde basılmıştır. Kitabın ilk dört cildi 1. mücelledi, kalan beş cildi ise 2. mücelledi oluşturmaktadır.

Kitabın üzerindeki baskı kayıtlarında 1311-1312 târihleri okunmakla birlikte, son cildin sonunda baskının 1313 Rabi'ulevvel ayının başlarında (Ağustos 1895) tamamlandığı belirtilmiştir. Nitekim Ezher Şeyhi Has-
sûne en-Nevâvî (Rahimehullâh)ın kitabın tamamlanması münâsebetiyle kaleme aldığı ve neşrin hikâyesinin anlatıldığı takrîrin sonunda 20 Safer 1313 (12 Ağustos 1895 Pazar) târihi okunmaktadır.

Hassûne en-Nevâvî (Rahimehullâh)ın baskının başında yer alan takrîrindeki beyânına göre Sultân 2.Abdülhamîd Hân sünnete hizmet etme gâyesiyle nakle ve akla uygun bir şekilde hadîs-i şerîflerin neşrine karar vermiş, bunun için de hadîs-i şerîf kitapları içinde sıhhati ile öne çıkan Sahîh-i Buhârînin yazma ve matbû nüshaları karşılaştırılarak yeni bir baskısının yapılmasını ve ücretsiz olarak İslâm dünyâsına dağıtılmasını irâde buyurmuştur.

Hassûne en-Nevâvî (Rahimehullâh), Sultân 2.Abdülhamîd Hân (Rahimehullâh)ın bu tâlimâtının 19 Ramazan 1312 (16 Mart 1895) yılında Osmanlı'nın Mısır temsilcisi Gâzî Ahmed Muhtar Paşa ile kendisine ulaştırıldığını, İstanbul'dan gelen yazma Yûnînî nüshasıyla diğer matbû nüs-
haların Abdüsselâm Paşa el-Müveylihî eliyle teslim edildiğini belirtir.

Bu emr-i hâkânî üzerine kendisi Hanefî olan Hassûne en-Nevâvî (Rahimehullâh) dört mezhebe mensup Ezher ulemâsından on altı kişilik tashîh ve mukābele heyeti kurmuştur.

Tashîh heyeti yaptıkları çalışma sonunda kitabın tashîh ve mukābelesini büyük bir dikkatle tamamlamış olmakla birlikte ortaya çıkan matbaa hatâları her cildin başında Hatâ-Savâb cetveli hâlinde baskıya eklenmiştir.

Metinden önce yer alan mukaddimede ise Sultân 2.Abdülhamîd Hân'ın vesîle olduğu bu neşir faaliyetinden övgüyle bahsedildikten sonra Yûnînî nüshasının hikâyesi anlatılmış, ayrıca yazma nüshanın ilk sayfasında bulunan İbnü Mâlik'e âit ifâdelerle, son sayfada yer alan Yûnînî (Rahimehullâh)ın nüsha hakkındaki açıklamaları iktibâs edilmiştir.

Kitabın en başında Ezher şeyhinin takrîri ve muhtemelen ona âit mukaddime dışında Şeyhulislam Mehmed Cemâleddîn Efendi'nin mühürlü tasdîki ile altı kişilik tashîh heyetini